Theo Viện Bảo tồn Di tích, việc định ra một công thức nào đó cho việc khôi phục và tôn tạo là không thực tế. Di tích quá đa dạng, nhu cầu và thái độ ứng xử với di tích cũng đa đạng không kém. Việc lạm dụng khôi phục hay tôn tạo quá đà là nguyên nhân làm hỏng di tích, giảm sức hút và tính thuyết phục của di tích.
PGS-TS Đặng Văn Bài - Phó Chủ tịch Hội Di sản văn hóa Việt Nam - cho rằng: “Phần lớn di tích hiện nay không còn được nguyên vẹn, do đó có nhu cầu rất lớn về việc trùng tu, tôn tạo. Tuy nhiên, trong quá trình tu bổ, tôn tạo phải xét di tích lịch sử vào chức năng của nó.
Với tư cách là di tích lịch sử văn hóa thì tính nguyên gốc đòi hỏi nặng nề. Trong những di tích được xếp hạng, phần lớn là những cơ sở hoạt động tôn giáo, tín ngưỡng, tâm linh đòi hỏi cao về sự trang trọng, hoàn chỉnh. Các di tích xếp hạng được tồn tại dưới dạng một tài nguyên du lịch, cộng với dịch vụ thì nó sẽ tạo thành một sản phẩm du lịch. Một sản phẩm du lịch không có sự hoàn chỉnh tổng thể là một sản phẩm không thu hút.
Việc tôn tạo, tu bổ ở đây cần giữ gìn được giá trị, thông điệp của di tích. Những di tích lịch sử văn hóa như những chiếc xe tải chở những ký ức của lịch sử, truyền tải văn hóa thông điệp đến với chúng ta. Cái gốc tôn trọng rồi, cái chúng ta làm lại phải làm để nó chuyển tải đúng cái thông điệp đó đáp ứng với nhu cầu xã hội. Mặt khác, cũng cần phải xét và đặt di tích trong nhiều phương diện cụ thể đồng thời phải áp dụng các tiêu chí về môi trường, xét một cách tổng hòa để cân bằng với cảnh quan thiên nhiên. Trong quy hoạch tổng thể phải đặt ra các vấn đề đó...”.
Tu bổ nhưng không làm biến chất di tích
Ông Bài cho rằng, bằng thực tiễn việc tu bổ, tôn tạo và quản lý tại các di tích cũng cho thấy cần có một mô hình quản lý di tích hợp lý. Cần sắp xếp nguồn nhân lực sao cho tạo lập được sức mạnh và công tác nghiên cứu khoa học phải được chú trọng. Những người trong chính mô hình quản lý di tích có chủ động nghiên cứu khoa học, tìm tòi, sưu tầm tài liệu… mới có thể nắm vững những tri thức về di tích và như vậy trong quá trình tôn tạo, tu bổ sẽ tránh được những sai sót, lệch lạc trong việc phục dựng…
Còn theo PGS-TS Trần Lâm Biền, việc tu bổ, tôn tạo di tích là vấn đề được rất nhiều nhà nghiên cứu, nhà khoa học trăn trở hiện nay, khi phải xác định rõ ràng, dựa trên nền tảng khoa học khi bàn tới vấn đề này. Tu sửa không có nghĩa là tu bổ. Tu sửa chỉ là cái bình thường, tu bổ di tích thì khác, đòi hỏi về trí và tâm, cần phải nắm rõ bản chất trong việc khôi phục và tôn tạo di tích.
Điều quan trọng muốn tu bổ một di tích, di sản văn hóa thì phải dựa trên những tư liệu của nó ở mức tối đa mà chúng ta có thể thu thập được. Đặc biệt trong công tác tu bổ thì không được làm mất đi, biến chất “di tích này” thành một “di tích khác” cho dù nó được khoác lên “chiếc áo mới” đẹp hơn qua công tác tu bổ. Việc tu bổ tôn trọng tính nguyên gốc của nó không chỉ là hình thức mà phải là giá trị của nó. Trong một di tích thì từng cảnh quan, chi tiết đều có những ý nghĩa của nó.
“Cần nắm rõ những điều này để không làm sai lệch đi di tích. Bên cạnh đó, trong công tác tôn tạo di tích cũng cần phải có những nghiên cứu đa ngành, chuyên ngành… Cần phải hiểu rành mạch, có tri thức một cách đầy đủ về di tích đó. Cần phải thấy được giá trị của di tích trong tâm hồn của cộng đồng, phải hiểu được vẻ đẹp tâm linh, sự gửi gắm tâm hồn và niềm tin của nhân dân trong đó…” - PGS-TS Trần Lâm Biền nhấn mạnh.
TS Đặng Thị Bích Liên - Thứ trưởng Bộ VHTTDL chia sẻ: “Những di sản là sản phẩm của du lịch văn hóa tâm linh và văn hóa nghỉ dưỡng. Cần nắm rõ các nguyên tắc của việc bảo tồn, các giá trị nổi bật của di tích. Chúng ta đối mặt với khá nhiều áp lực, do đó cần phải làm tốt công tác quản lý nhà nước, đồng thời rút ra những nguyên tắc trong công tác bảo tồn cũng như là những cẩm nang trong công tác quản lý sao cho di tích phát huy được tối đa giá trị của nó”.
